कसले सुन्देला यिनीहरूको पीडा?

दागाने काइँलो

उसै त शरणार्थी, त्यसमाथि पनि विना दर्ता । यो सुन्दा कतै तपाईँ छक्क त पर्नु हुन्न ? भूटानीहरूको नेपाल आगमनसंगै गृह प्रशासन र शरणार्थीकालागि राष्ट्रसंघीय उच्चायुक्तले शरणार्थीको दर्ता प्रकृया शुरू गरेको थियो । भूटानबाट रातारात नेपाल छिरेका सबै शरणार्थीको त्यस बखत दर्ता गरिएन । कति शरणार्थीलाई धेरै समयपछि मात्र दर्ता गरिनु पर्ने आवश्यकताको महशूश भएको थियो भने रातको समयमा नेपाल–भारत सिमाना काकडभिट्टा आइपुगेका शरणार्थीहरूले चहाएर पनि दर्ता गर्ने मौकाबाट चुके ।
सबै कुरालाई चटक्क बिर्सेर जीउ–ज्यान जोगाउन नेपाल छिरेका शरणार्थीलाई दर्ता गर्ने क्रममा नानाथरी प्रश्न सोधिएको थियो । दर्ता प्रक्रियामा छुटेका वा असफल घोषित धेरै शरणार्थीले आज शिविरभित्रै मागेर खान बाध्य भएका छन् । केही मात्राका शरणार्थीहरूले शिविरभित्र नबसी शिविर आसपासका बस्तीहरूमा बनिबुतो गरेर बाँचेका छन् ।
यी शरणार्थीहरूमाथि आज अरू कुराले भन्दा पनि शरणार्थीको दर्जा नपाएकोमा मगन्तेको जीवन बिताउन बाध्य छन् । भूटानमा छँदा आफूसंगै एउटै गाउँमा बसोबास गरेका शरणार्थी साथीहरूले विभिन्न प्रकारका सहुलियत र सुविधाहरू पाएको बेला उनीहरू भने आँखाभरी आँसु बोकेर भौँतारिइरहेका छन् । शरणार्थीहरू आफैँ जोगी छन्; त्यसमा पनि शरणार्थीभित्रका मगन्ते शरणार्थी । यी पीडित शरणार्थीले सहुलियत नभएको, ओतलाग्ने छाप्रो नभएको आदि भन्दै नेपाल सरकार र यूएनएचसिआरलाई हजारौँ पटक विन्ति बिसाएका छन् । तर उनीहरूको पीडामाथि मलम लगाउने प्रयास कहिल्यै गरिएन ।
सन् २००७ मा शुरू भएको शरणार्थीहरूको पुनर्वास प्रक्रियाले उनीहरूमा बढि पीडा थपेको छ । भूटानमा छँदाका आफ्ना साथीभाइहरू पराइका मुलुकतिर हिँडिरहेका बेला उनीहरूको शिविरभित्रै बस्ने पनि कुनै ठाँउ छैन । उनीहरूको दर्ताको प्रक्रिया कहिले हुने हो र पुनर्वासका लागि जान पाउने हुन्, त्यो अनिश्चित् बनेको छ ।
पुनर्वासको विकल्पमा यी शरणार्थीहरूको अवसर एकदमै थोरै देखिन्छ भने भावी दिनमा घरफिर्तिको अवसर सृजना भयो भने त्यस मौकादेखि पनि चुक्ने निश्चितप्राय देखिन्छ । देशबाट जबरजस्ती लखेटिएर हिँडेका यी शरणार्थीले नेपालमा भनेजस्तो शरणासम्म नपाएको अवस्था छ भने शरणार्थीकालागि भनेर खोलिएका संघसस्थाले पनि कुनै चासो देखाएका छैनन् । केही वर्ष यतादेखि १८ वर्षमुनिका बालबालिकालाई रासनको व्यवस्था गरिएको छ भने उनीहरू अन्य सुविधाबाट वन्चित छन् ।
यसरी शरणार्थीको दर्जा पाउनबाट चुकेका भूटानीको संख्या भारतमा पनि धेरै छ । करिव २० हजार भूटानी नागरिकहरू भारतमा बेबारिसे जीवन जिउन बाध्य भएको कुरा यथार्थ हो । भारतमा रहेका भूटानीहरूलाई नेपालमा झैँ कुनै पनि संसस्थाले सहयोग गरेको छैन । पुनर्वास सुरु भए पछि कतिले त नेपालमा आएर दर्ताको प्रयत्न गरेका थिए तर आखिरमा त्यो हुन सकेन । जे जस्तो अवस्थामा बसेका भए पनि भूटानीले भूटानीको दर्जा पाउनका लागि भूटानी शरणार्थीको रुपमा यी पीडित नागरिकले मान्यता पाउन आवश्यक देखिन्छ ।