नजन्माएको छोरो
Pennsylvania, America
Bhakta Ghimire is one of the editors of Bhutaneseliterature.com.
भक्त घिमिरे
पेन्सिलभेनिया, अमेरिका
(पौराणिक प्रसंग)
भनिन्छ, ‘उहिले हिन्दू समाजमा पनि मातृसत्ता थियो ।’ तर, इतिहासले त्यस्तो बुझाउँदैन । हाम्रो समाजमा प्रचलित बनेको महाभारतको कथा त सबैले सुनेका छन् । “पाँच भाइ पाण्डव” र “सयभाइ कौरव” सत्ताको लागि आपसमा युद्ध गरेको मूल कथा छ यसमा ।
यद्यपि, मातृसत्ताको प्रसंगमा ठ्याम्मै नमिल्ने कुरा यहाँनेर के छ भने, आफूले जन्माएका चारभाइ छोरा भएर पनि कुन्तिले सधैं आफूले जन्माएका चारमध्ये एकलाई लुकाएर केवल तीनजना गन्नुपऱ्यो भने उनकी सौता माद्रीका दुइपुत्र जोडेर सधैं पाण्डवहरुलाई पाँच गनिरहनु पऱ्यो ! यथार्थमा ती पाँच पनि असली पाण्डुपुत्र थिएनन् ।
अर्कोतिर जम्मा ९९ भाइ छोराकी आमा गान्धारीले दासी सौताको छोरो युयुत्शुलाई मिसाएर सधैं आफ्ना सयभाइ छोराको हिसाब लगाइरहनुपऱ्यो ।
कुरो के थियो भने, कुन्तिले पाण्डुसँग विवाह हुनपूर्व कर्णलाई जन्माएर फालेकी थिइन् । अन्य तीनपुत्र पनि पाण्डुबाट नभई यमराजबाट युधिष्ठिर, वायुबाट भीम र इन्द्रबाट अर्जुनलाई जन्माएकी थिइन् । कुन्तीकी सौता माद्रीले पनि अश्वीनीकुमारको ऋतुदानबाट नकुल र सहदेवलाई जन्माएकी थिइन् ।
यता गान्धारीतिर कुरो के थियो भने गान्धार देशका राजा सुबलकी छोरी गान्धारीको विवाह अन्धा कुरुराज धृतराष्ट्रसित भएको थियो । उनीहरुबाट ९९ छोरा र एउटी छोरी दुशाला जन्मिएका थिए । पछि योवनकालमा दुशालाको विवाह जयन्द्रथसित भएको थियो ।
पुत्रमोहले आशक्त धृतराष्ट्रले आफू दृष्टिविहीन भएको कारण देखाएर जेठो दुर्योधनलाई सानैदेखि राजोत्तराधिकार सुम्पिएका थिए ।
केही समयपछि धृतराष्ट्र, दुर्योधनको दरबार र हस्तिनापुरभरि अनौठो हल्ला फैलियो । हल्ला के थियो भने, गान्धारीको पहिले नै विवाह भएको र उनको पहिलो पति मरेको थियो। आफ्नी छोरी विधवा भईकन पनि राजा सुबलले धृतराष्ट्रसित पुनः विवाह गरिदिएका भन्ने अभियोग थियो। यो हल्लापछि दुर्योधनले राजा सुबलका सपरिवारलाई हस्तिनापुरमा ल्याएर बन्दी बनाएको थियो ।
असलमा भएको के रहेछ भने, घाउ-खटिरा वा अपसकुनबाट जोगाउन बाल्यकालमा कन्याहरुको विवाह, कुकुर वा बाख्रासित गरिदिने चलन त्यसबेलाको अफ्गानिस्तानमा रहेछ । सानी छँदा धेरै घाउ-खटिरा आएको कारण त्यसबाट जोगाउन गान्धारीको विवाह एउटा बाख्राको बोकासित गरिएको रहेछ । पछि त्यो बोका बलि दिइएको कारण गान्धारीलाई विधवा मानिएको रहेछ । (गान्धार देशकी राजकुमारी भएको कारण उनी गान्धारी भइन् र तत्कालीन गान्धार देश भनेको अहिलेको अफ्गानिस्तानको राजधानी कान्दाहर हो ।)
उता गान्धारी विधवा भन्ने हल्ला फैलिएपछि राजा धृतराष्ट्रले गान्धारीप्रति घृणा गर्नथाले । गान्धारीलाई आफ्नो शयनकक्षसम्म आउनसमेत मनाही गरेर अन्धा धृतराष्ट्र एउटी दासीको खोपीमा गई सहवास गर्नथाले । सोही दासीबाट जन्मिएको युयुत्शुलाई पछि कौरवको समूहमा गाभियो र ‘सयभाइ कौरव’ भनियो । महाभारतको युद्धताका कौरवसेना छोडेर युयुत्शु पाण्डवसेनासित मिल्न गएको प्रसंग पनि छ ।
यता कैदमा रहेको राजा सुबलको सम्पूर्ण परिवारलाई दुर्योधनको आदेशमा दिनको एक औंस पानी र एकमुठी अन्नमात्र खान दिइन्थ्यो । यो देखेर राजा सुबलले सो अन्न र पानी आफ्नो सबैभन्दा सानो पुत्रलाई दिन आग्रह गरेका थिए । अन्ततः राजा सुबल परिवारका अन्य सबैको कैदी अवस्थामै मृत्यु भएर पनि त्यो अन्न र पानीको बलमा सुबलको कान्छो पुत्र शकुनीको प्राणरक्षा भएको थियो । पछि कौरवहरुले शकुनीलाई जीवनदान दिएको घोषणा गरी आफ्नै देश फर्किने वा हस्तिनापुरमै बसेर भाञ्जाहरुको राजकाजमा देखभाल गर्ने आफूखुशी चयन गर्न अवसर प्रदान गरेका थिए । यही अवसरको उपयोग गर्दै शकुनीले आफ्नो वंशविनाशको साटो फेर्ने अठोट बनाए । घरी जुवाको अड्डा, घरी लाहाको घर अनि कहिले द्रौपदीको नखरा आदिजस्ता बहाना गर्दै पाण्डवहरुका विरुद्ध कौरवहरुलाई वहकाइरहे । र, कुरुवंशको अन्त्यसम्म शकुनीले निक्कै चतुर्ताका साथ कौरवहरुलाई दुष्ट्याइँका लागि उक्साइरहे ।
मैले यहाँनेर निष्कर्षमा भन्न खोजेको कुरो के भने निः कुन्तिले जन्माएको छोरो गन्नै नपाउनु र गान्धारीले नजन्माएको छोरो गन्नैपर्ने स्थितिलाई हामी कसरी हेर्नसक्छौं-मातृसत्तात्मक कि कठोर पितृसत्तात्मक ? यो कुराको निर्क्यौल गर्ने जिम्मा पाठक स्वयंलाई छोडें ।