कृति परिचय ७: स्मृतिका छालहरु (गजल-काव्य)
कृति= स्मृतिका छालहरू
विधा= गजल-काव्य
कृतिकार= राजु सुब्बा
संस्करण= २०७४ (सन् २०१८)
पृष्ठ= १५९
मूल्य= १० अमेरिकी डलर, रू २५० नेपाली रुपैयाँ
रत्न (संयुक्त कविता सङ्ग्रह, २०५९), छालहरू (एकल गजल सङ्ग्रह,२०६२), दबाइएका आवाजहरू (संयुक्त गजल सङ्ग्रह, २०७२) जस्ता कृतिहरू प्रकाशन गरिसकेका स्रष्टा गजलकार तथा कवि राजु सुब्बाले स्मृतिका छालहरू गजल-काव्यको प्रकाशन गरेर विश्वभरिका एकाध गिनेचुनेका गजलकारहरुको पङ्तिमा फालिम लाग्न सफल भएका छन् । गजल लेखनमा छुट्टा-छुट्टै भावका, समवेदनाका र विषयवस्तुका गजलहरूलाई समेटेर सङ्ग्रहको रूपमा सृजना गर्ने परम्परा भन्दा पृथक् शैलीलाई अपनाएर गजलकार राजु सुब्बाले आफ्नो गजलकारितामा अब्बलताको प्रमाणित गरेका छन् । स्मृतिका छलहरु गजल सङ्ग्रहमा एउटै विषयवस्तु र भावलाई एक गजलदेखि अर्को गजल गर्दै प्रसङ्गहरूलाई सिलसिलेबर तरिकामा उनेर आक्ख्यानीकरण गर्नुले यस कृतिले खण्डकाव्यको रूप स्विकारेको छ । यसै कृतिको भूमिकामा डा० देवी नेपाल लेख्नुहुन्छ, “यो एकातिर अनुभूतिको उचाइका दृष्टिले र भावनाको आक्ख्यानीकरणका दृष्टिले खण्डकाव्य बन्न पुगेको छ भने अर्कातिर पूर्ववर्ती यथार्थ घटनाहरूको स्मृतिपूर्ण प्रस्तुतिका दृष्टिले संस्मरणात्मक काव्य बन्न पुगेको छ । यसकारण प्रस्तुत कृतिको नेपाली गजल परम्परामा एक ऐतिहासिक महत्त्वका साथै विशिष्ट उच्च स्थान रहेको छ ।”
यस गजलकाव्यमा भूटानी सरकारले नेपाली मूलका दक्षिण भूटानीहरुमाथि लादेको तानासायीत्वको चरमोत्कर्ष, मौलिक अधिकारको हनन, भाषा-भेषभूषा र साहित्य-संस्कृतिमाथिको लगाम, सैनिकहरुको बर्बरतादेखि लिएर देश निकाला गर्दा खेरिका मुर्छनाहरुसँगै शरणार्थी बन्दाको दुःख कष्ट, अभाव र राष्ट्र विहीन हुनुका यथार्थ पिडाहरूलाई समेट्दै तेस्रो देशमा विलय हुनु र त्यसले सृजना गरेका कोलाहललाई सस्ंमराणात्मक रूपमा एउटा विशाल आक्ख्यानको विस्तृत प्रस्तुति गरेको छ ।
गजल लेखनमा अपनाउनु पर्ने विधागत नियमभित्र बाँधिएर एउटै कथावस्तुलाई एउटा गजलदेखि अर्को गजलमा तादात्म्य मिलाउँदै मूल कथावस्तुलाई भाव र मर्म नहराई एउटै गोहोमा डोर्याउनु आफैमा एउटा जटिल कार्य हो । तर गजलकार सुब्बा यी सबैबाट पारङ्गत भइ मातृभूमि वियोग झेल्दै शरणार्थी जीवन बिताएर विश्वभरि छरिएका लाखौँ भूटानीहरुको कथा व्यथालाई कतै चित्रात्मक, कतै वर्णनात्मक, कतै सुचनात्मक र कतै व्यन्जनात्मक शैलीमा १०७ गजलहरूमा उन्न सफल भएका छन् ।
यी १०७ गजलहरू मुसलसल र गैरमुसलसल दुवै प्रकारका छन् भने यी गजलहरू एउटा कथावस्तुमा बाँधिएता पनि एकापसमा स्वतन्त्र पनि छन् । प्राय गजलहरू पाँच सेरका छन् भने केही गजलहरू चार सेर र छ सेरका पनि छन् । सम्रचनात्मक रुपमा काफिया र रदिफको प्रयोगमा साथै लयविधानमा पनि सजक हुनु गजलकारको अर्को कुसलता हो ।
डा० देवी नेपाल फेरि लेख्नुहुन्छ, “प्रेम गजलका लागि अनिवार्य विषय मान्ने गरिन्छ । प्राचीन दृष्टिमा त गजलमा प्रेम नभै हुन्न भन्ने नै थियो तर वर्तमानका गजलहरूमा भने प्रेमइतर विषयहरुको पनि राम्रै बाहुल्य पाइन्छ । ……. उनका गजलमा प्रेमको शिष्ट र आदर्श रूप पाइन्छ ।” त्यसरी नै डेन्जोम साम्पाहाङ लेख्नु हुन्छ, “स्मृतिका छलहरु जीवन र सङ्घर्षको प्रतिबिम्ब हो । ………. त्यसैले यो कृति गजल सङ्ग्रह भन्दा बेसी भूटानी शरणार्थीको सिलसिलाबद्ध मार्मिक कहाँनी उनेको एक गहकिलो खण्डकाव्य हो भन्दा अत्युक्ति नहोला ।”
पुरानाघरेको सम्पादकत्व रहेको यो कृतिमा डी० बी० सारुको आवरण छ भने नारायण रिजालको प्रकाशन रहेको छ । कृतिमा डा० देवी नेपालको मुख्य भूमिका रहेको छ भने गङ्गा लामिटारे, भक्त घिमिरे, सुरेश वाग्ले, प्रकाश आङ्देम्बे, डेन्जोम साम्पाहाङ र याम थुलुङको मन्तव्य र विचार-विमर्श रहेको छ भने गजलकार राजु सुब्बाले लेखकीय भने छ सेरको गजलका रूपमा लेखेका छन् तर सम्पादकीय भने राखेको पाइएन ।
समग्रमा गजलाकासमा स्मृतिका छालहरू एउटा नवीन प्रयोग हो जसले नेपाली साहित्याकाशको गजलको परिधि र क्षेत्रफललाई बिस्तार गर्दछ ।