फुलमती (भाग २)

‘‘ललिताको छोरो मिलन त थिम्पूको जेलमा छ भन्छन् !’’
‘‘होइन, कसले भन्यो ? ऊ त मर्‍यो भनेको सुन्या हो ’’, गाउँघरमा मिलनका बारेमा यस्तै कुरा हुन्थे । सेनाद्वारा बलात्कृत भएपछि आत्मग्लानीले पिरोलिएकी ललिताले आत्महत्या गरी । ललिताको छोरो मिलन सरकारी जनगणनामा सात नम्बर भएपछि देशनिकालामा पर्‍यो । केही समय भारतमा रहेर पुनः भूटान छिरेको मिलन कता पस्यो कसैलाई थाहा भएन ! तर केही समय यता मिलन गाउँहरुमा निस्कनथालेको छ । ऊ निक्कै गम्भीरखाले मान्छे ! आमासहित सर्वस्वः गुमाएको मिलन अब सबैका लागि बाँचेर राजनीतिक विद्रोह गर्ने अठोटमा नयाँ चेतना फैलाउँदै हिँड़ेको छ । आज कटुसे गाउँका मान्छेहरूलाई नयाँ कुरा सिकाउन जाने सोचमा थियो ऊ बिहानैदेखि । मान्छेहरूका छेउ आज के कुरा गर्ने-सोचको पूर्वतयारीमा ऊ घोरियो । आजभन्दा लगभग ३५ सय चार हजार वर्षअघि नै ‘‘असतोमा सत्गमय, तमसोमा ज्योतिर्गमय, मृत्योर्मा अमृतंगमय’’, भनेर निरन्तर उज्यालो भविष्यको खोजीमा निस्किएको मान्छे आजसम्म व्यावहारिक अन्धकारमै बाँचिरहेको छ । उसका आँखाहरूमा विभिन्नखाले पर्दाहरूले ढाकिएका छन् । त्यसैले उज्यालोलाई अँध्यारो बुझ्छ ऊ, अँध्यारोलाई उज्यालो । समय र परिवेशसँगै मान्छेले सापेक्षता ग्रहण गर्न सक्नुपर्छ । मिलनका मावलीतर्फका बाजे बर्मेली बा’ अझै बाँचेका भए कस्ता हुन्थे, के के गर्थे कुन्नि ! तर, मिलन भने नयाँ सोचबाट लैस भइसकेको छ आजभोलि । उसका लागि राजनीति र आन्दोलन भनेको सत्ता र शासक फेर्ने अभियानमात्र होइन, अन्यायका सबै धरातलहरुको जग खुस्काउने साधन हो । तर, थप अन्याय गर्ने राजनीति गरिँदैछ यतिबेला सर्वत्र ! अर्कालाई घृणा गर्ने ‘धर्म’ र निरन्तर विखण्डनतर्फ समाजलाई डोर्‍याउने संस्कृतिको जड़ता बोकेर समाज अघि बड़िरहेकोमा खिन्न छ मिलन !
मिलनको मष्तिष्क भावनातम्क रफ्तारमा दौड़िइरह्यो । भावना र चेतनाको शरीर पुरानो भए निः मन-मस्तिष्क तरुणो बनाउनु पर्छ । सामाजिक नीति-नियम र आचरणहरू पनि समय र परिस्थिति अनुकुलतामा फेरिनै पर्छ । संस्कार र परम्पराका आधारहरू समेतलाई न्यायोचित विश्लेषणको भट्टीमा खार्न सक्नुपर्छ । धर्म र न्याय एउटै तराजुका दुई पल्ला हुन् । धेरै कुरा चाहिएको छैन, केवल अर्को मान्छेलाई आफूजस्तै सोचे पुग्छ, सुखानुभूतिसितै दुःख, दर्द र पीड़ाहरू बाँड़्नसके, अरूको अस्तित्व स्वीकार गर्दै मानवीय स्पन्दनमा सहृदयी बन्नसके संसारमा सद्भावना फैलाउन बेर लाग्दैन ।
अस्तिका आस्था र विश्वासहरू पनि परिवर्तित परिवेशमा फेरिन्छन् भने बाहिरी व्यवहार त नफेरिने कुरै आउँदैन । यद्धपि, मानवीय वैचारिक धरातल कहिल्यै समान हुन्न, जतिवटा बेग्लै अनुहारका मान्छे जन्मिए संसारमा त्यतिकै वैचारिक वैभिन्यता पनि कायम रह्यो । त्यसैले एउटालाई एकथरी विचार आउँदा अर्कोलाई अर्कै थरी विचार आयो । विचार चीज एउटै हो तथापि, कसैको विचार ‘क’ बाट शुरु भो, कसैको ‘ज्ञ’ बाट ! विभिन्नतामा एकता नै अस्तित्वरक्षाको एकमात्र नयाँ विकल्प हो-मिलन निष्कर्षमा पुग्यो र लाग्यो आफ्नो अन्तरक्रिया हुने गन्तव्यतिर ।
एउटा बाह्रवर्षे छोरो सुरेश र दशवर्षीया छोरी सुशिला लिएर नेपालको शिविरबाट अमेरिका आएकी फुलमतीलाई यस्ताखाले सबै सवालसित केही सरोकार पनि रहेन ! तथापि, उसको हृदयमा एउटै कुरा गाड़िएको छ, पुरानो कथा, आफ्नै कथा हो कि व्यथा । जति नयाँ दिन सम्झे निः उसको दिलदिमागलाई पुरानोले छोपिदिन्छ । आज उच्चस्तरका ग्रिन-हाउस ग्यालरीमा राखिएका अमेरिकी सरकारले फूडस्ट्याम्पमा उपलब्ध गराउने खाद्धसामग्रीको तुलनामा अस्ति नेपालमा संस्थाले दिएको अल्पाहार र गिट्टी कुटेर बनिबुतो गरी ल्याएको बेसाहा उत्तम थियो उसका लागि । त्योभन्दा निः असल त थियो स्वदेशमा भित्ता कोट्याएर, नंग्रा खियाएर उमारेको रुखो खान्की नै ! सित्तैमा खान र लाउनमात्र पनि होइन रहेछ जीवन भन्ने लागेको छ फुलमतीलाई यतिबेला । साथी-संगी र मित्रमण्डलीमा दुःख, सुखका भलाकुसारी…साटासाट, मेलो-पर्म खेताला गएको कुरा, सबैसँग हाँसखेल र रौस गरिएको कुरा आज कता बिलायो कता…तर त्यसको तृष्णा भने कायमै छ फुलमतीमा ! बाहिरबाट अमेरिका छिरेका आगन्तुकहरूलाई यहाँ सहजसम्मिलनका निम्ति भाषा सिकाइँदो रहेछ ! फुलमती पनि नजिकै क्याथोलिक च्यारिटीले चलाएको ई.एस.एल. कक्षामा पढ्न जान्छे । तर, आजन्म नसुनेको भाषा, कति घोके पनि आउँदैन, ऊ हैरान छे । कहिलेकाहीँ त फुलमती भन्छे,‘‘न बुझ्नु केही मैले न त बोल्न नै जान्नु…लैजाओ, मलाई शिविरमै पुर्‍याइदेऊ, सके भूटान जान्छु, नसके नेपालमै मर्छु ।’’ तर फेरि सुरेश र सुशिलाको अनुहार हेर्छे र लामो सुस्केरासँगै शान्त बन्छे । आमा फुलमतीको गतिविधिले हैरान छन् सुरेश र सुशिला पनि । आमाको निराशादेखि दिक्क छन् उनीहरू तर, खुशी छन् नयाँ देशको नयाँ रौनकतासित । नयाँ वातावरण र नयाँ संगतीले उनीहरू नवजोशमा उत्साहित छन्, रसरंगपूर्ण नयाँ ढंगको जीवन जिउनलाई ।
आज बिहानै नजिकैको ग्रोसरी स्टोरबाट सुशिलाले ल्याइदिएको चुरोटको बट्टा खोली फुलमतीले । एउटा सल्काई पनि ! लामो सर्को तानेर बुङ्ङ धुवाँ फाल्दै हेरी त्यही धुवाँमा उसको विगत । सिनेमाको रिलझैं लहराउँदै बग्यो उसको विगत स्मृतिमा स ….र….र….र…!
‘‘यो झरी पनि कति पर्न सकेको, गरीबले गरी खायो भनेर, यो पानीलाई पनि आँखा दुख्छ कि क्या हो?’’ गिट्टी कुटिरहेकी फुलमती बर्बराई । घाम छल्न ल्याएको पानी कागजबाट झरीको पानी छिरेर उसको ढाड़ भिजाइसकेछ । फेरि पानी कागज मिलाएर ओड़ी ।
एक त पढ़ाइ-लेखाइको महत्त्व नबुझेका, त्यसमाथिको कहालीलाग्दो विपन्नताले गर्दा सन्तानलाई सही अभिभावकत्व दिन नसकेका फुलमती र टिकारामकी १५ वर्षीय छोरी बबी यतिबेला स्कूल जान छोड़ेकी छ । आउने साता सिनेमा हेर्ने रुपियाँको खाँचोले आज त बबी पनि आमासित पैसा कमाउने सोचमा गिट्टीमा काम सघाउन आएकी छ । आमालाई खाजा पुर्‍याइदिने र ढुंगा भेला गर्न सघाउने उसको जिम्मा छ । टोक्रीमा साना ढुंगाहरू आमाको छेउमा ल्याउँदै राख्दै गरी बबीले केही क्षण ।
‘‘अलि अलि बोकेर ले न । कति धेरै बोकेकी ! फेरि अस्तिको जस्तो ज्वरो आउँछ, बिमार भएपछि को हस्पिटल जाने, तेरो बाउ मातेर घुम्दै ठिक्क’’, फुलमती विष्मित स्वरमा आफ्नो विवशता ओकल्दै बबीलाई सम्झाउँछे । बबी नबोली नै खाली टोक्रीमा ढुंगा बटुल्दै छे । त्यो दिन दिनभरि नै पानी परिरह्यो । फुलमती र बबीले भिजेरै भए नि दिनभरिको हाँजिरा पुर्याएर शिविरतिर लागे बेलुकी ।
उमेरमा भरखरै १५ भए पनि संगतको गुण टिपेर बबी निकै छाड़ा भइसकेकी थिई । उसलाई रंगीन लिला र अय्याशी मोजमस्तीका कुरा थाहा भइसकेको छ । परिवारकी ठूली छोरी भएकीले बबीलाई घरायसी निर्णयमा निकै स्वतन्त्रता थियो भने टिकारामले बेपर्वाह गरेकोले फुलमतीलाई गिट्टी कुटेर यसो दुई-चार पैसा जोरजाम गर्नमै समय अपुग हुन्थ्यो । त्यसैले बबी नै घरकी मूल भइसकेकी थिई । भाइ-बहिनीलाई नुहाइ-धुवाइ, ख्वाउने, स्कूल पठाउने र अरु सबै घर-व्यवहारको जिम्मा थियो बबीमाथि । घरमा के सामानको आवश्यकता छ, कुन सामान कति मात्रामा कहाँबाट ल्याउने…राहतका सामग्रीको प्रयोगमा खटन कसरी गर्ने सबै बबीको हात । कति राशन लुकाएर बेच्थी…कति घरमा खान राख्थी उसैलाई थाहा थियो ।
साँझ पर्नै लागेको थियो । घरमा बबीबाहेक कोही पनि थिएन । भाइ-बहिनीहरू खइ कतै खेल्न गएका थिए होलान् । फुलमती आफ्नो नित्यको मेलोबाट आएकी थिइन ।
बाहिरबाट कसैले फुस्फुसाहट गर्यो, ‘‘बबी ! बबी म आएँ !’’ ….‘‘ए…दिनेश पो, तिमी कहिले आयौ ?’’ बबीले यति भनि नसिध्याई दिनेश छाप्रोभित्र पसिसकेको थियो । त्यसो त दिनेश अरुबेला पनि आउँथ्यो । स्कूलमा शिक्षक भएकोले ऊ आउँदा बबीलाई बोलाइदिन्थी फुलमती पनि पढ़ाइसम्बन्धी केही कुरा होला भनेर ! उनीहरू पातलो चित्राले घेरेको कोठामा धेरैबेर गुनगुन गरिरहन्थे । फुलमती आफ्नै धुनमा व्यस्त..सुरेश र सुशिला सानै थिए ।
‘‘दिनेश, तिमी कहिले आउँछौ र भनौंला भन्दै थिएँ…पेट दुखेर अस्पताल गएकी थिएँ…!’’
बबीले यति भनेपछि दिनेश घोरियो । बबीले एकमहिना अघिदेखि नै उसलाई आफ्नो मासिक रोकिएको कुरा भन्दै आएकी थिई । केही बेरपछि कुरा खुलस्त पारी बबीले ।
एकपटक त गर्भपतन गराउने कुरा गर्यो र दिनेश ले । तर बबीले ठाड़ो इन्कार गरेपछि निकैबेर त्यहाँ बसेर बबीलाई आकाश-पातलका कुरा देखाउँदै भोलि खेल-मैदानमा सड़क नाटक हुने खबर सुनायो । बबीलाई त्यो सड़क नाटक हुने ठाउँ आउन आग्रहसहित त्यहीँबाट भाग्ने अनि नजिकैको मन्दिरमा पुगी विवाह गर्ने बताएर दिनेश निस्क्यो । कुनै ठाउँ लुकेर धेरै दिन हराउने र त्यतै घरजम चलाउने आश्वासनसमेत उसले बबीलाई दिएको थियो । बाँस फुटाएर बनाएको भाटाको खाट, खाटमाथि बोराको विछ्ना, बोरामाथि च्यांग्लो धुसा र त्यस्तै कम्बल, बबी त्यही ओछ्यानमा पल्टिएर सोच्न थाली दिनेश सँगको सुमधुर दाम्पत्य !
राति अबेर आएर सुतेकी फुलमती बिहानै गिट्टीको ठेक्का पुर्याउन खोलातिर लागी । सुरेश र सुशिला पनि खेल्ने सुरमा कता लागे ! बबी निश्चिन्त दिनेशले भनेको ठाउँ पुगी । भनेको ठाउँमा दिनेश थिएन । आत्तिँदै ऊ दिनेशको छाप्रोमा पुगी । ‘‘ए…आयौ… ’’, मन्द मुस्कानमा बबीलाई हेर्दै दिनेश बोल्यो । ‘‘मेरो लागि आमा-बाबु, नाता-सम्बन्ध र सारा धर्ती तिमी नै हौ, म यहाँ नआएर कता जाउँ रमेश’’, स्त्रीसुलभ ममता दर्शाउँदै अंगालो हालेर भनी बबीले । दिनेश ओठले केही बोलेन तर, बोल्यो उसको हृदयमात्र योजनाबद्ध कल्पनामा । ममता मिश्रित अज्ञात भयले काम्यो दिनेश भित्रभित्रै ।
खोलाबाट गिट्टी बुझाएर आएकी फुलमतीले बबीलाई छाप्रोमा देखिन । ‘‘बत्ती पनि बाल्या छैन, के गर्दैछे, आज पनि घरमा छैन कि के हो ?’’ कराई यसरी तर, फुलमतीको थकित स्वर कसैले सुनेन । सुरेश र सुशिला छिमेकीको पल्लो घरमा खेलिरहेकै थिए । एक कान दुई कान मैदान भयो बबी हराएको कुरा । तर देख्ने र जान्ने कोही भएन । कारन्दार र प्रतिनिधिहरूसम्म पुग्यो, ‘बबी हराई रे ।’ शिविर सुरक्षामा बसेको नेपाल प्रहरीसम्म पुग्यो कुरा । खोजी सबैतिरबाट शुरु भयो । भेटिएन…कतै पत्तो लागेन बबीको ।
आज बबी हराएको छदिन बितेको थियो । एका-बिहानै बिर्खेले आएर सेक्टर हेडलाई जंगलमा पानीभित्र एउटा लाश देखेको खबर सुनायो । सबै हुर्दुराउँदै त्यतातिर लागे । पानीभित्र थोरै बालुवामा पुरिएको लाश । सुरक्षाकर्मीहरूले रेखा कोरेर सिमाना लगाई कसैलाई छेउमा जान दिएनन् । लाश भएको ठाउँमा खन्ने काम भयो । खन्दा खन्दै केही दशी फेला परेको कुरा गर्‍यो प्रहरीले । लाश बाहिर निकालेपछि सनाखतको लागि प्रहरीले सार्वजनिक गरेको मात्र के थियो-सबैले भने,‘‘कठैबरा, बबी ! पापीले मारेछ !’’ शवलाई पोष्टमर्टमका लागि पठाउन मगाइएको शववहानमा उठाएर पठाइयो ।
प्रहरीले के दशी भेटेको हो कसैले थाहा पाएन । प्रहरी टोली सरासर शिविर सचिवको कार्यालय पुग्यो त्यसपछि विद्धालय । विद्धालयमा आफ्नै व्यस्ततामा रहेको दिनेशलाई प्रहरीले खल्तीमा सुरक्षित डायरी देखाएर सोध्यो-‘‘यो डायरी तपाईँको हो ?’’ सकसमा परेको दिनेशले हो भनौं कि होइन भनौंमा आनाकानी धेरै गर्‍यो । केही क्षणमा भनिदियो उसले ‘हो, डायरी मेरै हो !’ प्रहरीपोष्टमा पुग्नेबित्तिकै दिनेशलाई अनुसन्धानका लागि इलाका प्रहरीमा पठाइयो ।
अनुसन्धान शुरु हुनासाथ दिनेशले सरासर आफ्नो बयान शुरु गर्‍यो । बबीसित उसको नाजायज सम्बन्ध थियो । तर बबी कथित तल्लो जातकी केटी भएकीले सो सम्बन्धलाई जायज बनाउन दिनेशलाई ‘समाज’ले दिँदैनथ्यो । त्यसैले उसले आफ्नो बाटोबाट बबीलाई हटाउने अठोट गर्‍यो मनमनै । क्रमबद्ध उसको बयान बोल्यो यसरी ….!
उसले भनेको दिन बबी हत्तारिँदै उसको छाप्रोमा आइपुगी । हातमा कोदाली बोकेर कम्बरमा सानो खुकुरी बनोटको कर्द भिर्दै दिनेशले बबीलाई जंगलको बाटो भाग्ने संकेत गर्‍यो । कसैले देख्ला र पिछा गर्ला भन्ने त्रासमा बबी पनि चुप लागेर बाटो लागी । शिविरबाट पाखा पुगेपछि बबीले जिज्ञासापूर्वक प्रश्न राखी दिनेशलाई, ‘‘कोदाली र खुकुरी किन ?’’
‘‘जंगलमा दाउरा खोज्ने, रुखको जरा खनेर निकाल्ने बहाना बनाउनु परेन कसैले देखेर सोध्यो भने ?’’ प्रतिप्रश्न राखेर दिनेशले बबीलाई चुप गरायो । कुरा गर्दै उनीहरूले हुम्से-दुम्से वनको धेरै दूरी पार गरिसकेका थिए । निकै पर थोरै पानी बग्ने सिमचौर पार भएपछि अर्को शिविर देखिन्थ्यो । ठिक सिमचौरमा खुट्टा हालेकी के थिई बबीले… दिनेश उसको पछि लाग्यो । कुराकै सुरमा खइ के के भन्दै थिई बबी… दिनेशले पछाड़िबाट एक्कासी कोदालीको मार हान्यो उसको कञ्चटमा । बबी लड़ेर चिच्याई..कराई तर केही चलेन । अर्को मार उसले हान्यो खप्परमा…अनुहारमा मार हान्दै गयो । बबी चल्मलाउनै छोड़िसकेकी थिई तापनि उसले कर्द झिकेर बबीको पेटमा बजार्‍यो । सिमचौरको पानी बग्ने खोल्सामा थोरै बालुवामा बबीलाई पुरेर दिनेश सामान्य बन्दै लाग्यो आफ्नै बासस्थानतिर…केही दिन शान्तिले बाँच्यो । र, अहिले जेलकै छिँढ़ीमा भए निः बाँचेको त छ दिनेश ! तर…बबी !
बबीको यो हालत भएपछि फुलमतीको मन मर्‍यो । ‘समाज’ भनिने मान्छेहरूको समूह, नातागोता सबै बिर्सिन मन पर्‍यो उसलाई । त्यसैले माइतीखलकले पुनर्वाशमा अष्ट्रेलिया जाने आग्रह गरे, जिद्धि कसे, तर पनि उसले मानिन र छोराछोरीकै विचार पछ्याई…अमेरिका आई । आज हीनता र खिन्नतापूर्ण जीवन भोगेर पनि ऊ बाँचेकी छ परिवर्तित नयाँ भविष्यको पर्खाइमा । मस्तिष्कका चेतन र अवचेतनमध्ये एउटा चेतनाले उसलाई अतीततिर फर्काउँछ, अर्कोले अतीत बिर्साएर भविष्यतिर सोच्न आग्रह गर्छ । निश्चय नै अब उसको इतिहासलाई भोलिको अविच्छिन्न सूर्यले देख्नेछ । सुरेश र सुशिलाले भोलि नयाँ बिहानी देख्नेछन्, उसको यही अभिलाषा छ !
-समापन-

फुलमती (भाग-१) पढ्नुहोस्

Tags: Bhakta Ghimire