रक्तिम गुराँस र धवलागिरी

टङ्क उप्रेती

कुरा एउटा काल्पनिक प्रसंगबाट थाल्छु । मैले बितेको समयमा फर्किन पाएँ भने गत हप्ता (०६६ चैत्रको अन्तिम) सम्पन्न चारदिने पदयात्रामा फर्किन चाहन्छु ।
कास्कीको बिरेठाँटीबाट सुरु भएको पदयात्रा, चुचेढुंगा, नेपाने, उल्लेरी, घोडेपानी, पुनहिल, घान्द्रुक हुँदै नयाँपुल आएर टुंगिएको थियो । यो पदयात्रा मेरो लागि संघर्ष, शिक्षा, परीक्षा, सूचना, उत्प्रेरणा एवं जीवन र जगत्को सूक्ष्म अवलोकन गर्ने अवसर पनि थियो ।
एकहजार पचास मिटरको उचाईबाट प्रारम्भ भएको पदयात्राको लक्ष्य तीनहजार दुईसय दस मिटरको उचाइ चुम्ने थियो । यो आफैँमा एउटा चुनौती थियो हाम्रा लागि । जीवन र संघर्ष एक अर्काका पयार्य हुन् । विकासशील मुलुकको सहरिया जीवनका बहुआयामिक जटिलताको जालोभित्र हामी दैनिक संघर्ष गरिरहेका छौँ । त्यसैले जीवित छौँ । केही समाजलाई दिन खोज्दैछौ र केही समाजबाट लिँदैछौँ । जीवित रहने ऊर्जा नै यही अनिवार्य संघर्षले पैदा गरिरहन्छ र यही ऊर्जाले नै उचाइको नजिक पु-याउँछ । यदि जीवनमा संघर्ष गर्ने ऊर्जा रहँदैन भने बँचाई निरर्थक हुन्छ ।
जीवनलाई एउटा पदयात्रा भन्छु, दौडभन्दा । पदयात्राका लागि लक्ष्य, ऊर्जा, स्थिरगति, अत्यावश्यक साधन र सहयात्री चाहियो । दौडमा सहयात्रीलाई छोडेर धेरै चाँडो निस्कन सकिन्छ तर सबैलाई छोडेर एक्लै निक्लनुको कुनै अर्थ छैन । पदयात्रामा अन्र्तनिहित ऊर्जाले लक्ष्यमा पहिले पुग्न सकिन्छ तर सहयात्रीलाई पनि छोड्नु पर्दैन । पदयात्राका स–साना लक्ष्यहरु हुन्छन् । कुर्नु पर्ने केही दुरीका गन्तव्यहरु । जीवनको दियोमा सधैँ तेल राखेर निरन्तर शिखा प्रज्वलित भइरहेजस्तो संघर्षको निरन्तरता । यस्तै स–साना गन्तव्य प्राप्त गर्ने संघर्षहरुको कुलयोग नै हो एउटा सार्थक जीवन— पदयात्राजस्तो ।
मेरा लागि पदयात्रा सिमलको भुवाजस्तो निर्बन्ध भई उड्न पाउने अवसर पनि हो । बिहानैदेखि रातीसम्म व्यस्त भई काम गर्नैपर्ने नियमित जिन्दगीबाट चराको प्वाँखजस्तो गरी उड्न पाउने मौका जीवनमा कमै हुन्छन् । पदयात्रा मेरो लागि यस्तै मौका पनि हो । भुरंदीको शुद्ध पानीमा पौडिनेदेखि चुचेढुंगाको प्रदूषणहीन चिसो हावामा सास लिने अवसरसम्म ।
मानिस प्रकृतिको महत्वपूर्ण सिर्जना हो । मेरा लागि प्रकृतिको अर्थ मानिसका लागि हुने उपयोगितामा निर्भर गर्दछ । मेरो दृष्टिले आममानिसलाई केन्द्रमा राख्छ र बाँकी सम्पूर्ण चिजहरुको अर्थ यही आधारमा खोज्दछ । पर्यावरणीय सन्तुलनको खाँचो पनि मानिसकै जीवन सरल बनाउन हो ।
अहिले म एउटा विपत्तिको अघिल्तिर उभिएको छु । कास्कीको नेपाने २८ जनाको ज्यान लिई गएको भयानक पहिरोको अघिल्तिर । रातभरि परेको मुसलधारे पानीले यहाँ डाँडै भत्काएर घरै र जीवनै बगाएको थियो । मेरो मस्तिष्कले नेपाने डाँडोको फेदीमा रुख रोप्ने र पहिलो रोक्ने कुरा कल्प्यो । केवल नेपानेको डाँडा मात्र होइन, मेरो वरिपरि शक्तिका कैयौँ डाँडाहरु उभिएका छन् पहिरोसँगै । देशमा छरिएर रहेका मुलुक र जनताप्रति गैरजिम्मेवार डाँडाहरु आफू त पहिरोको जोखिममा छन् नै । यिनले आममानिस र तिनका सपना, जमिन र देशलाई पहिरोको आतंकमा होमेका छन् । विश्वासका साथ म निरन्तर प्रयत्न गरिरहेको छु, यी डाँडाहरुको फेदीमा रुख रोप्ने ।
नेपाने पार भएपछि भयानक उकालो सुरु हुन्छ । ठाडो उकालो– उल्लेरीको । सानो छँदा— उक्लिएको थिएँ बर्नेको उकालो— झापामा । किशोरावस्थामा पढेको थिएँ— घनस्याको उकालो र चढेको थिएँ इलाम— सोक्तिमको ठाडो उकालो । तर ती सबै फुच्चे लागे उल्लेरीको उकालोका अघि ।
कवि तुलसी दिवसले भनेकै छन् ः
ओर्लिँदा ओर्लिँदै ओरालोमा
ओर्लिएको बाटो नै उक्लिएपछि
ओर्लिनेको पनि केही लाग्दो रहेनछ
पदयात्रा आफ्नो तन्दुरुस्तीको परीक्षा पनि हो । जीवनमा जस्तै पदयात्रामा पनि आफैँ नहिँडीकन बाटो पार गर्न सकिन्न । केही बाटाहरु निर्विकल्प हुन्छन्, केही यात्राहरु साधनविहीन हुन्छन् । आफ्नै खुट्टालाई विश्वास गर्नु र तन्दुरुस्त राख्नुजस्तो जीतको आधार अरु केही हुन्न जीवनमा । मैले उल्लेरीको उकालो काट्दा फोक्सो नै बाहिर निस्केलाजस्तो भएको बेला यहीँ सिकेँ ।
जीवनका बाटाहरु उकालो मात्र हुन्न, कहीँसम्म र कहीँ ओरालो पनि आइपर्छन् यात्रामा । बाटाहरुमा केवल चट्टान र काँडाहरु मात्र हुन्नन् । यस्ता बाटाहरु पार गरेपछि फूल भेट्ने अवसर पनि प्राप्त हुन्छन् । म्याग्दीको घोडेपानीतर्फ हिँड्दै गर्दा हाम्रो बाटो गुराँसको जंगलभित्र पस्छ । रोमाञ्चित हुन्छ हृदय । नौ जातका गुराँस पाइने बहुरंगी वनभित्र हिँड्ने सुनौलो अवसर कतिले पाएका होलान् जीवनमा ।
गुराँसको सुरुङ छिचोलेर अघि बढ्दै जाँदा स्वागतमा उभिन्छ— सुन्दर धवलागिरी सामुन्ने । कठिन यात्रा पार गरेपछि प्राप्त भएको छ धवलागिरी यहाँ । धवलागिरीको शितलता उचाई र सुन्दरता प्राप्ति हो यो यात्राको । यात्रा त धेरै गरिन सक्छन्, तर सबै यात्रामा यस्तै प्राप्ति हुन्छ नै भन्ने छैन । हृदय झस्किन्छ, यात्रा, गुराँस र धवलागिरीका बिम्बहरु एकै ठाउँ उभिँदा । मेरो राष्ट्रिय यथार्थको आधारभूमिमा कठिन यात्रा चलिरहेको छ— निश्चित उद्देश्यका साथमा । यो यात्रा हज्जारौँ सहिदहरुको रगतले छ्याप्पै भिजेको लालिगुराँसको सुरुङबाट अगाडि बढिरहेको छ । म चिन्तित बनिरहेको छ र एउटा गम्भीर प्रश्नले मलाई निरन्तर लखेटिरहेको छ, के प्राप्त होला सुन्दर धवलागिरी मेरो देशको यथार्थमा ?
मैले अन्नपूर्ण र धवलागिरी शृंखलाहरु अंगालो मारेर उभिएको आँखै सामुन्ने देखेँ— पुनहिलबाट । सूर्योदयको कलिलो सुनौलो प्रकाशमा चम्किएका ती हिमालका हाँसो हेर्न पुनहिलको यो उचाइबाट मात्र सम्भव छ । कतिपय चिजहरु निश्चित उचाई हासिल गरेपछि मात्र देख्न सकिन्छन्, र प्राप्त हुन्छन् । निरन्तर संघर्षको आवश्यकता पनि त्यसैले पर्छ जीवनमा । यो यात्राको सर्वाधिक उचाइबाट मैले जुन सुन्दरता देखेँ, त्यति नउक्लिएको भए त्यो देख्न असम्भव थियो । जगतमा अझ उचाइहरु छन् र त्यहाँबाट देखिने र अनुभूत गरिने अझ सुन्दर गन्तव्यहरु छन् । तर एउटै यात्रा र एउटै संघर्षबाट यी सबै चिजहरु पाउन असम्भव छ । मैले पुनहिलबाट हिमालहरुले अंकमाल गरेको सिधा आँखा अगाडि देखेपछि मनमा विचित्रको अनुभूति भयो र अपेक्षा कोपिलाएझैँ भयो मस्तिष्कमा— जनादेशबाट उठेका राष्ट्रिय शान्तिका हिमालहरुले पनि राष्ट्रिय समस्या समाधानका लागि यसरी नै अंकमाल कहिले गर्ने होला ।
यो पदयात्राको सर्वाधिक उचाईमा पुगेर जोडिएका शक्तिशाली हिमालका हारहरु देखेपछि अंकुरायो आशा— ढुंगा, माटो र पानीबाट निर्मित हिमालहरु त मिलेका छन् । हाड, मासु र मस्तिष्क भएका शक्तिशाली हिमालहरु मिल्ने छैनन् त ?
यात्राको नियमले नै सर्वाधिक उचाईमा सधैँ रहिरहन सकिँदैन । यात्रामा उकालो उक्लिइसकेपछि वास्तवमा आधा मात्र प्राप्ति हुन्छ । गन्तव्यमा पुग्नु जत्तिकै चुनौति फर्किनुमा पनि छ । उक्लिनु जत्तिकै कठिनाई सुरक्षित ओलिर्नुमा पनि छ । पासाङ ल्हामु पनि उक्लिइन सगरमाथा र हेरिन सर्वाधिक उचाइमा टेकेर संसारलाई, तर जित्न सकिनन् ओर्लिने चुनोतिलाई । मिलिन् पृथ्वीमा यात्रामै ।
उचाइबाट हेर्दा साना देखिन्छन् । चिजहरु, मानिसहरु, डाँडाहरु र नजिकै देखिन्छन् । पुग्नुपर्ने ठाउँहरु । तर वास्तविकता फरक हुन्छ । सिधै देखिएका यी ठाउँमा पुग्न हिँड्ने बाटो सिधा हुँदैन । ओरालो, उकालो उक्लनुभन्दा धेरै गुना भयानक हुन्छ । आफूलाई थाम्न र सह्माल्न कठिन हुन्छ— ओरालो यात्रामा । जीवनमा पनि यही हो, ओर्लिन पनि जानिएन भने सकिन्न आफूलाई थाम्न । उचाईबाट सोच्दा यात्रालाई सरल रेखामा सोचिन्छ तर वास्तविकता भने बाङ्गाटिङ्गा बाटाहरुबाट उक्लिन्छ र ओर्लन्छ ।
देउरालीबाट तल ठाडो ओरालो झर्दा मलाई बोध भएको वास्तविकता यही हो । ठाडो र घुमाउरो ओरालोमा ज्यानै थाम्न गाह्रो । अर्को कुरा यात्रामा थाकिन्छ तर थाकियो भनेर हिडिएन भने कहीँ पुग्न सकिन्न । तब मात्र यात्रा एक पाइला अघि बढ्छ जब हिडिन्छ एक पाइला आफ्नै खुट्टाले । यात्रा जतिसुकै कष्टकर किन नहोस्, पार लगाउन आफैँले हिँड्नु पर्छ पदयात्रामा र जीवनमा पनि ।
कोटेश्वर, काठमाडौँ

Tags: Bhutanese Literature Tanka Upreti